In de Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA) ligt de focus op het stimuleren van arbeidsdeelname van mensen met gedeeltelijk arbeidsongeschiktheid zijn. Ondanks deze op papier sterke financiële prikkel, blijft de arbeidsdeelname van deze groep achter bij de rest van de bevolking. Er zijn meerdere oorzaken voor dit probleem, waaronder gezondheidsbeperkingen, teruggelopen vaardigheden en een gebrek aan bereidheid van werkgevers om mensen met een beperking aan te nemen. Daarnaast blijkt de WIA zelf ingewikkeld, waardoor veel mensen niet volledig begrijpen hoe de prikkels werken. ESB schreef er een artikel over.
Evaluatie van de prikkels
Eerdere studies toonden aan dat de werkprikkels in de WIA slechts beperkt effectief waren. De arbeidsdeelname steeg slechts met enkele procentpunten. Een recente analyse, waarin een langere tijdsperiode is onderzocht, laat echter zien dat de effectiviteit van de prikkels onder bepaalde omstandigheden aanzienlijk groter kan zijn. Vooral de economische omstandigheden spelen hierbij een belangrijke rol: bij een gunstige conjunctuur zijn de prikkels veel effectiever. Ook is de werkprikkel sterker voor mensen die voorheen een hoger inkomen hadden. Dit komt doordat zij meer financieel achteruitgaan als ze niet werken, wat hen motiveert om opnieuw aan de slag te gaan.
Uitdagingen voor gedeeltelijk arbeidsongeschiktheid
Hoewel de werkprikkels effectief kunnen zijn, blijft het voor veel arbeidsongeschikten moeilijk om weer aan het werk te komen. Dit geldt zelfs in een krappe arbeidsmarkt. Werkgevers blijven vaak huiverig om mensen met een beperking in dienst te nemen, ook al zijn er regelingen zoals loonkostensubsidies om hen hierin te ondersteunen. Daarnaast blijkt dat inkomenszekerheid onder druk staat wanneer mensen onvoldoende kunnen werken, wat leidt tot een groter beroep op vangnetten zoals de Toeslagenwet.
Toekomst van het stelsel
Het vereenvoudigen van de WIA, zoals voorgesteld door de Onafhankelijke Commissie Toekomst Arbeidsongeschiktheidsstelsel (OCTAS), zou de complexiteit van het systeem kunnen verminderen en meer inkomenszekerheid kunnen bieden. Echter, afzwakken van werkprikkels kan de arbeidsdeelname verlagen. Het blijft cruciaal om niet alleen de prikkels te vereenvoudigen, maar ook de structurele belemmeringen op de arbeidsmarkt aan te pakken. Zo zou betere informatievoorziening en beleid dat werkgevers aanmoedigt om arbeidsongeschikten in dienst te nemen, de arbeidsdeelname verder kunnen verhogen.